Βραβείο Επιτροπής, 69o Φεστιβάλ Λοκάρνο

ΣΗΜΑΔΕΜΕΝΕΣ ΚΑΡΔΙΕΣ
Scarred hearts
Μια ταινία του Ράντου Ζούντε (ΑΦΕΡΙΜ!)
Παραγωγή: Άντα Σόλομον και Μάρεν Άντε (Τόνι Έρντμαν)

Γεμάτη ενέργεια, χιούμορ, και ευθυμία, η νέα ταινία του Ράντου Ζούντε («Αφερίμ!») είναι μια σύγχρονη κοινωνική αλληγορία που κέρδισε το Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο.

Βασισμένο στο έργο του ποιητή Μαξ Μπλέτσερ, τον «Ρουμάνο Κάφκα» όπως τον αποκαλούσε ο Ευγένιος Ιονέσκο.

2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ ΣΤΟΥΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥΣ ΑΠΟ ΤΗ WEIRDWAVE
Σύνοψη
Καλοκαίρι, 1937: Ο νεαρός συγγραφέας Εμανουέλ βρίσκεται για θεραπεία στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Εκεί, διαβάζει, γράφει, καπνίζει, πίνει και φλερτάρει. Καθώς εξοικειώνεται με τη μελαγχολία της νέας ζωής του, ο Εμανουέλ ανακαλύπτει ότι υπάρχει ακόμα μια ζωή που πρέπει να ζήσει στο έπακρο.

Ελεύθερα εμπνευσμένο από το έργο του ποιητή Μ. Μπλέτσερ το «Σημαδεμένες Καρδιές» είναι τοποθετημένο στο ταραγμένο διάστημα του Μεσοπολέμου. Γυρισμένη σε 35mm, σε τετράγωνο κάδρο, με φωτεινά και κομψά χρώματα και με μορφή κλασικού σινεμά, η ταινία του Ράντου Ζούντε κάνει στέρεες αναφορές στα ζητήματα του αντισημιτισμού, της ανόδου του φασισμού και της πάλης των ιδεών, την ώρα που παρακολουθούμε από κοντά έναν καθηλωμένο ήρωα αποφασισμένο να ζήσει.

Διανθισμένο με αποσπάσματα από το έργο του ποιητή, το οποίο συχνά συγκρίνεται με το «Μαγικό Βουνό» του Τόμας Μαν, αλλά και κάδρα-αναφορές σε γνωστούς πίνακες ζωγραφικής, όπως του Ρέμπραντ ή των Γιαν Βαν Άικ και Αντρέα Μαντένια, το «Σημαδεμένες Καρδιές» γιορτάζει το πνεύμα του Μ. Μπλέτσερ σε τόνο μαύρης κωμωδίας και μας αφήνει με μια παράδοξη αίσθηση ελπίδας.

Ο Ζούντε, η ταινία και το ιστορικό πλαίσιο της

Χωρίς διάθεση νοσταλγίας, το παρελθόν για τον Ράντου Ζούντε αποτελεί μια κατάσταση σε διαρκή αντίφαση – και έτσι διαρκώς ανοιχτό στο νόημα του. Μέσα από την έντεχνη διασπορά σημείων έντασης, η ταινία παράγει διαρκώς συμμετρικές αντιθέσεις. Έτσι, η σουρεαλιστική αμφιθυμία του Ζούντε μοιάζει να είναι το κεντρικό αφηγηματικό μοτίβο στο «Σημαδεμένες Καρδιές».

Από τη μία, η ζωή μέσα στο κλειστό περιβάλλον ενός σανατορίου, η αίσθηση της απομόνωσης, εμφανίζεται σαν ένα εσωστρεφές παραμύθι, χαοτικό, απελπιστικό, πυρετώδες και συχνά εξωπραγματικό. Από την άλλη, η ζωή έξω, ενώ είναι φαινομενικά απόμακρη, διαπερνά μόνιμα το χώρο, μέσα από το ραδιόφωνο, τις αναφορές στον Χίτλερ, ή τις έντονες διενέξεις για την άνοδο του αντισημιτισμού, κ.ά.. Από τη μία, το τραγικό συμβάν της ζωής του Εμάνουελ και από την άλλη, η ιστορική τραγωδία που παραμονεύει: ενώ ο Εμανουέλ ασχολείται με την ασημαντότητα του εαυτού του, και με το «κενό» νοήματος που συνεπάγεται αυτό, την ίδια στιγμή το φάντασμα του Β’ ΠΠ πλανιέται πάνω από την Ευρώπη. Έτσι βλέπουμε την ίδια στιγμή το θέμα της προσωπικής αδυναμίας μαζί με την πραγματικότητα ανεξέλεγκτων καταστάσεων που μας ορίζουν τη ζωή. Ή τα στατικά οριζόντια πλάνα και τα πλούσια συμβάντα μέσα σε αυτά. Την αποστασιοποίηση ταυτόχρονα με το συναίσθημα. Τα άρρωστα κορμιά σε αντίθεση με μια ταινία όλο ζωή. Η ιστορικά προσδιορισμένη περίοδος, αλλά και η χρονική αοριστία, ή ο κοινωνικός ρεαλισμός μαζί με την κινηματογραφική φαντασμαγορία. Ενώ ο Εμάνουελ είναι τυλιγμένος με γύψο για να προστατέψει τη μέση του και να θεραπευτεί, οι θεραπείες του μοιάζουν με βασανισμό, ενώ το ίδιο το σανατόριο μοιάζει με κάποιο Γκραν Οτέλ.

Για τον Ράντου Ζούντε ο κόσμος είναι ένα σουρεαλιστικό όνειρο αναπάντεχων συναισθημάτων και έντονων αντιθέσεων. Το «Σημαδεμένες Καρδιές» είναι ένα έργο που αναδεικνύει έναν ξεχασμένο Ρουμάνο καλλιτέχνη και ταυτόχρονα επιβεβαιώνει έναν από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες του σήμερα.

Οι “Σημαδεμένες Καρδιές” είναι ένα κομμάτι τζαζ.

Το «Σημαδεμένες Καρδιές» είναι σαν ένα κομμάτι τζαζ – ξεκινά σαν κλασικό κομμάτι και μετά γίνεται όλο και πιο αποπροσανατολιστικό, όλο και πιο σπασμένο. Κάποιοι παραπονιούνται πως δεν υπάρχει ιστορία, πως δεν υπάρχει δραματουργία, ή σύγκρουση. Μου αρέσουν οι αποσπασματικές δομές – με έναν τρόπο είναι πιο πιστές στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα.

Ο καλύτερος τρόπος για να περιγράψω αυτό που συμβαίνει είναι ίσως μέσα από το ξεκίνημα της Ανάστασης του Τολστόι. Εκεί λέει πως ό,τι και να συμβεί κατά τη διάρκεια ενός χειμώνα, όσο κακοί και να γίνουν οι άνθρωποι, μετά από όλες τις καταστροφές, το χορτάρι θα συνεχίσει να φυτρώνει μέσα στις χαραμάδες του τσιμέντου. Αυτό είναι και κάτι που πήρα από τα βιβλία του Μπλέτσερ – το γεγονός ότι η επιθυμία να ζήσεις μπορεί να είναι τόσο μεγάλη ακόμα και στις πιο ανώμαλες συνθήκες, η ζωή σε υποχρεώνει να ζήσεις.

Το σινεμά βάζει συναρπαστικά προβλήματα πλέον για την ίδια την αναπαράσταση, αφού μια ταινία που ζωντανεύει το παρελθόν πρέπει να συζητάει την αναπαραστατική πλευρά του σινεμά. Αυτό είναι το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν και οι ιστορικοί, αφού η πρόσβαση στο παρελθόν είναι δυνατή μόνο μέσα από διάφορες αναπαραστάσεις.

Σχεδόν το σύνολο των Ρουμάνων διανοούμενων της εποχής ήταν υπέρ των Ναζί. Το πιο οδυνηρό είναι πως ποτέ δεν κοίταξαν πίσω για να το αποκηρύξουν αυτό… Δεν είμαι ο ίδιος Εβραίος, αλλά τώρα όλοι οι Ρουμάνοι εθνικιστές με θεωρούν έναν “βρωμιάρη” Εβραίο. Με ενδιαφέρει να ασχολούμαι με πράγματα που ήταν κρυμμένα, από τη γενιά μου τουλάχιστον – όπως η σκλαβιά των Ρομά, ή ο αντισημιτισμός της δεκαετίας του ’30. Αυτά τα πράγματα ήταν κρυμμένα από εμάς – στα σχολεία και τα εγχειρίδια ιστορίας. Η Ρουμανία ήταν σύμμαχος της Ναζιστικής Γερμανίας για τέσσερα χρόνια και μόνο σπρος το τέλος του πολέμου άλλαξε αυτό. Αλλά στην κομμουνιστική περίοδο, υπήρχαν τόσες ταινίες, τόσα βιβλία ιστορίας, που μιλούσαν μόνο για τη μάχη ενάντια στους Γερμανούς. Η Ρουμανία έχει μια μακρά παράδοση να βλέπει τον εαυτό της σαν θύμα. Νομίζω πως είναι πιο υγιές να καταλάβεις, πως πρόσεχε, δεν είσαι πάντα το θύμα, μερικές φορές είσαι με τους κακούς.»

Αν και είναι το σύνηθες και το λογικό για έναν σκηνοθέτη να εξηγεί τη δουλειά του, εγώ το βρίσκω ιδιαίτερα δύσκολο. Και αυτό, γιατί ξεκινάω με τόσες πολλές προθέσεις και δεν έχω καθόλου ιδέα πόσες από αυτές τελικά πραγματοποιήθηκαν. Γιατί θα ήθελα οι θεατές να ανακαλύψουν το δικό τους νόημα στην ταινία, να βρουν τις δικές τους (αν υπάρχουν βέβαια) ποιότητες, τα μηνύματα, το χιούμορ και την ποίηση της ταινίας και να κριτικάρουν τα λάθη της. Εγώ θα πω μόνο πως είναι ένα ερωτικό γράμμα στη λογοτεχνία του M. Blecher.
– Ράντου Ζούντε